روش های تفسیری امام صادق علیه السلام

چکیده امام صادق? از خاندان وحی و أهل بیت رسول خدا? است که همچون پدران بزرگوارش?، تفسیر و تبیین قرآن کریم را عهده دار بوده است. ایشان جایگاهی بس والا نزد مفسّران، محدّثان، فقیهان و عموم مردم داشته؛ و هزاران نفر، افتخار شاگردی در مکتب آن حضرت را داشته اند. آن حضرت، نقشی اساسی در تفسیر و علوم قرآنی داشته و روایت های بسیار در باره قرآن به ودیعه نهاده است. امام صادق? همواره از «تفسیر به رأی» بازداشته و از روش های صحیح در تفسیر قرآن استفاده کرده است. مراد از «روش تفسیر قرآن»، عبارت است از: بهره گیری از منبع یا منابع خاص، با کمک ابزار مورد نیاز برای تفسیر قرآن، با هدف روشن ساختن معنی و مقصود آیات قرآن. مراد از «منبع»، عبارت است از دلایل نقلی قطعی – همچون قرآن و سنّت – و دلایل غیر نقلی قطعی – همچون دلیل قطعی عقلی، دلیل قطعی علوم تجربی و الهامات الهی - . نیز مراد از «ابزار»، عبارت است از دانش هایی که در کنار منابع – همچون ادبیات، لغت، اصول دین، اصول فقه، فقه، تاریخ، جغرافیا و... – به عنوان ابزار در خدمت مفسّر قرار می گیرد. برخی از روش ها که امام صادق? در تفسیر قرآن از آنها استفاده کرده، عبارت است از: 1- روش تفسیر قرآن به قرآن؛ که برترین و شریف ترین روش بوده و عبارت است از توضیح و کشف مقاصد و مدالیل آیه ای به وسیله ی آیه یا آیات دیگر. 2- روش تفسیر قرآن به سنّت؛ که برترین و شریف ترین روش پس از روش قرآن به قرآن بوده و عبارت است از توضیح و کشف مقاصد و مدالیل آیه ای به وسیله سنّت رسول خدا? و أهل بیت ایشان?. 3- روش تفسیر عقلی؛ عبارت است از استفاده از عقل برهانی و قراین عقلی، برای کشف أحکام شرعی و حقایق آیات قرآن. 4- روش تفسیر اشاری؛ عبارت است از انتخاب نکته، یا نکات مخفی در بطون آیات که در ظاهر ألفاظ آیه بدان تصریح نشده؛ ولی با گذر از ظواهر ألفاظ و أخذ به باطن، به دست می آید. تفسیر معصوم? بر اساس الهامات الهی، از حجیّت برخوردار است؛ ولی الهامات غیرمعصوم، حجّت نیست. البته تفسیر اشاری که از سوی غیرمعصوم، آن هم با رعایت ضوابط خاصّ صورت می پذیرد، قابل پذیرش است. 5- روش تفسیر علمی؛ عبارت است از بهره گیری و استخدام علوم اطمینان آور تجربی – به عنوان منبعی خاصّ در کنار سایر منابع – برای فهم بهتر اشارات علمی آیات قرآن. امام صادق? گاهی همزمان از دو یا چند روش از روش های یاد شده برای تفسیر یک آیه استفاده کرده است که امروزه از آن به عنوان «روش تفسیر جامع» یاد می شود. در این رساله، به نمونه هایی از روش های یاد شده در روایات تفسیری امام صادق? اشاره شده است. کلید واژگان: 1- امام صادق?، 2- تفسیر، 3- روش های تفسیری، 4- روش های تفسیری امام صادق?.